نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

برای نظریه تعاریف گوناگونی در متون ارائه شده است که با رویکرد کتاب­شناختی و تحلیل محتوا قابل‌دسترسی هستند. این گوناگونی در کلیدواژه­ هایی که در تعاریف وجود دارند قابل‌مشاهده است. در این مقاله تعاریف موجود از نظریه در متون استخراج و با استفاده از روش تحلیل محتوای آن تعاریف، واژگان اصلی و مترادف­ و بسامد هرکدام محاسبه شد. تحلیل محتوای 125 تعریف منجر به شناسایی 9 واژه­ی اصلی و 67 واژه­ی مترادف شد. واژگان اصلی یافت شده در این تحلیل محتوا عبارت‌اند از: مفهوم، تبیین، رابطه، پدیده، مجموعه، فرضیه، نظام­ مند، پیش ­بینی و روش. درنهایت، با رویکرد کتاب­شناختی تعریف بازنگری شده ­ای از نظریه ارائه شد که نمایانگر مفهوم آن و واژگان اصلی دربرگیرنده­ ی این مفهوم در متون است. به‌طورکلی در تعریفی که در این پژوهش از نظریه ارائه شده است به رویکرد کتابشناختی و تجربی­ گرایانه توجه شده است و به وجوه توصیف، تبیین، پیش ­بینی و کنترل به‌صورت فرایندی و در یک حالت سطح ­بندی در تعریف نظریه با استفاده از واژگان کلیدی توجه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review of the Bibliographic Approach to Defining Theory

نویسندگان [English]

  • Farideh Kaab Omeir 1
  • Gholamreza Heidari 2

1 Ph.D Student of Knowledge and Information Science Shahid Chamran University of Ahvaz. Ahvaz. Iran

2 Associate Professor, Knowledge and Information Science Department, Razi University, Kermanshah, Iran

چکیده [English]

Various definitions of theory are presented in the literature of the research method. This variety is visible in the keywords for which the definitions are used. In this paper, it was attempted to provide a rethinking of the theoretical definition of this variation.In this article, a revision of the bibliographic approach has been made using content analysis method. Existing definitions were extracted from the theory in the literature and calculated using the content analysis method of the definitions, the keywords, their synonyms, and the frequency of each.Content analysis of 125 definitions led to the identification of 9 main words and 67 synonymous words. The key words found in this content analysis are: concept, explanation, relationship, phenomenon, set, hypothesis, systematic, prediction, and method. This paper presents a revised definition of theory with a bibliographic and empirical approach and focuses on process descriptions, explanations, predictions, and controls in a process-level setting.Innovation: Using a bibliographic approach and content analysis approach provided a comprehensive and detailed view of the theory's definition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theory
  • Explanation
  • Hypothesis
  • Relationship
  • Phenomenon
ابوالمعالی، خدیجه. (1390). پژوهش کیفی از نظریه تا عمل. تهران: علم.
ادیب­حاج­باقری، محسن، پرویزی، سرور و صلصالی، مهوش. (1396). روش‌های تحقیق کیفی. تهران: بشری.
ادیبی، حسین و انصاری، عبدالمعبود. (1395). نظریه­های جامعه­شناسی. تهران: جامعه.
ازکیا، مصطفی و آستانه، علیرضا. (1389). روش‌های کاربردی تحقیق (ج 1). تهران: کیهان.
استراوس، انسلم و کربین، جودیت. (1390). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای (ابراهیم افشار زنجانی، مترجم). تهران: نشر نی.
اشرفی‌ریزی، حسن و کاظم­پور، زهرا. (1387). روش تحقیق و گزارش­نویسی: راهنمای عملی تدوین پایان‌نامه و رساله تحصیلی. تهران: چاپار.
باقری، خسرو، سجادیه، نرگس و توسلی، طیبه. (1389). رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت. تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
باکلند، مایکل کی. (1388). خدمات کتابخانه در نظر و عمل (مرتضی کوکبی، مترجم). تهران، چاپار.
باکلند، مایکل کی. (1383). پنج چالش فراروی پژوهش‌های کتابداری (ترجمه ناهید طباطبایی). اطلاع‌شناسی. 1 (3)، 157-174.
بیتس، مارس جی. (1387). مقدمه‌ای بر فرانظریه‌ها، نظریه‌ها و الگوها (ترجمه غلام حیدری). کتابداری و اطلاع‌رسانی، 4 (11)، 185-207.
بیگدلی، زاهد و شاهینی، شبنم. (1393). پیچیدگی و تکامل مفاهیم اطلاعات و رفتار اطلاعاتی. تعامل انسان و اطلاعات، 1 (3)، 182-190.
پاور، بیی.­اس. (1392). نظریه­پردازی برای تعیین فرضیه در مطالعات سازمانی (حس دانایی‌فرد و بهنام شهائی، مترجم). تهران: صفار
ثنایی، وحید. (1389). نظریه در مدیریت. بازیابی 10 دی­ماه 1395، از
VN2000.PERSIANBLOG:IR/1389/11
حری، عباس. (1382). مروری بر مفاهیم و نظریه‌ها در قلمرو اطلاع‌شناسی. اطلاع‌شناسی. 1 (1)، 11-34.
حسینی، رضا (گردآورنده و مترجم). (1387). نظریه­پردازی: مفاهیم و استلزامات. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
خنیفر، حسین و بردبار، حامد. (1393). درآمدی بر مدل‌سازی در علوم رفتاری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دانایی­فرد، حسن و اصغری­صارم، علی. (1393). گفتارهایی در نظریه­پردازی توسعه منابع انسانی سازمانی. تهران: مؤسسه کتاب مهربان نشر.
دانایی‌فرد، حسن. (1389). نظریه‌پردازی: مبانی و روش‌شناسی‌ها. تهران: سمت.
................... (1392). استراتژی‌های نظریه‌پردازی. تهران، سمت.
دلاور، علی .(1389). مقدمه‌ای بر نظریه‌های اندازه‌گیری (روان‌سنجی). تهران: سمت.
دلاور، علی. (1374). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد.
دیانی، محمدحسین. (1387). نظریه‌سازی در تحقیقات علوم اجتماعی. مشهد: کتابخانه رایانه‌ای.
رویکردهای غیرپوزیتیویستی در بازنگری سرچشمه‌های مفاهیم و نظریه‌ها. بازیابی آذر 1395، از http://www.hawzah.net/fs/Magazine/view/3814/3932/24422/
رهادوست، فاطمه (1374). روش‌های پژوهش در کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: سازمان اسناد ملی.
رهادوست، فاطمه. (1384). مباحث نظری در کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: کتابدار.
ریمینی، دن. (1394). واژه­نامه مفهوم­ها و موضوع­های پژوهش (مرتضی کوکبی، مترجم). همدان: سپهر دانش.
زوستاک، ریک. (1394). طبقه‌بندی علم (پدیده‌ها، داده‌ها، نظریه‌ها، روش‌ها، رویه‌ها) (محمدرضا مختارپور و علی‌اکبر خاصه، مترجمان و غلامرضا حیدری، ویراستار). تهران: نشر کتابدار.
ساروخانی، باقر. (1386). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فیشر، کرن­ای، اردلز، ساندا، و مک­کچینی، لین. (1387). مقدمه‌ای بر فرانظریه‌ها، نظریه‌ها و الگوها. در غلامرضا حیدری (مترجم)، نظریه‌های رفتار اطلاعاتی. تهران: کتابدار.
شومینکر، پاملاجی، تانکارد، جیمزویلیام و لاسورسا، دومینیک­ال. (1390). نظریه­سازی در علوم اجتماعی (محمد عبداللهی، مترجم). تهران: انتشارات جامعه­شناسان.
صمدی، هادی. (1390). ساختار نظریه‌های علمی در علوم طبیعی و علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فیشر، کارن، اردلز، ساندا و مک کچنی، لین. (1387). نظریه‌های رفتار اطلاعاتی (فیروزه زارع، محسن حاجی زین‌العابدینی، غلام حیدری و لیلا مکتبی‌فرد، مترجمان). تهران: کتابدار.
کرایست، جان ام. (1365). مبانی فلسفه کتابداری آموزشی (اسداللّه آزاد، مترجم). مشهد: آستان قدس رضوی.
کریشان کومار. (1374). روش‌های پژوهش در کتابداری و اطلاع‌رسانی (فاطمه رهادوست و فریبرز خسروی، مترجمان). تهران: کتابخانه ملی ایران.
 کومار، کریشان. (1387). خدمات مرجع (زاهد بیگدلی، مترجم). اهواز: دانشگاه شهید چمران.
کیس، دونالد. (1393). جست‌وجوی اطلاعات: بررسی تحقیقات درباره‌ی اطلاع‌یابی، نیازهای اطلاعاتی و رفتار اطلاعاتی (زاهد بیگدلی، شبنم شاهینی، روح‌اله خادمی و سیده صدیقه طاهرزاده موسویان، مترجمان) (ویرایش 2). اهواز: دانشگاه شهید چمران.
گیدنز، آنتونی. (1376). جامعه­شناسی (منوچهر صبوری، مترجم). تهران: نشر نی.
لاندین، رابرت­ویلیام. (1395). نظریه­ها و نظام‌های روان‌شناسی (تاریخ و مکتب­های روان‌شناسی) (یحیی سیدمحمدی، مترجم). تهران: ویرایش.
محمدی­استانی، مرتضی و شعبانی، احمد. (1396). نظریه و نظریه‌پردازی در علوم کاربردی با استفاده از روش‌شناسی عمومی لینهام (مطالعه موردی: علم اطلاعات و دانش‌شناسی). فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 28 (1)، 15- 28.
مصدق، حمید. (1350). مقدمه­ای بر روش تحقیق (ج 1). کرمان: مدرسه عالی مدیریت کرمان.
ملکاوی، فتحی­حسن. (1380). گامی به­ سوی نظریه­پردازی در تعلیم و تربیت اسلامی (غلامرضا متقی­فر و اسدالله طوسی، مترجمان). قم: مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی.
منصوریان، یزدان. (1393). روش تحقیق در علم اطلاعات و دانش‌شناسی. تهران: سمت.
منصوریان، یزدان. (1392). جایگاه چارچوب نظری و مفهومی در پژوهش. بازیابی دی 1396، از http://www.lisna.ir/Note/13452
نادری، عزت اللّه و سیف­نراقی، مریم .(1371). روش‌های تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی با تأکید بر علوم تربیتی. تهران: دفتر تحقیقات و انتشارات بدر.
نشاط، نرگس. (1384). پارادایم‌های نظری و نظریه‌پردازی در علم اطلاعات. اطلاع‌شناسی. (23)، 3-22.
وایت، پاتریک. (1396). صورت­بندی سؤالات تحقیق: راهنمای پژوهشگران اجتماعی (کاظم حاجی­زاده، مترجم). تهران: جامعه­شناسان.
هومن، حیدرعلی. (1366). پایه‌های پژوهش در علوم رفتاری: شناخت روش علمی. تهران: پارسا.
هومن، حیدرعلی. (1374). شناخت روش علمی در علوم رفتاری. تهران: پارسا.
یورلند، بیرگر. (1381 ج). نظریه و فرانظریه در علم اطلاع­رسانی: تفسیری جدید (مهدی داودی، مترجم). در علیرضا بهمن­آبادی (ویراستار، گردآورنده و مترجم)، مبانی تاریخچه و فلسفه علم اطلاع­رسانی (ص 425-448). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران (نشر اثر اصلی، 1998).
Kerlinger, F. (1973). Foundations of Behavioral Research. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Pettigrew, K. E., & McKechnie, L. (2001). The use of theory in information science research. Journal of the American society for information science and technology52(1), 62-73.‏
Zweizig, D. (1977). Measuring library use. Drexel Library Quarterly, 13, 2- 15.