نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی علم‌سنجی مقالات حوزه بازیابی اطلاعات ایران، نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از ابتدای طرح موضوع در مقالات فارسی تا سال 1398 پرداخته است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی است که با استفاده از فنون علم‌سنجی، ازجمله تحلیل استنادی و تحلیل هم‌رخدادی واژگان انجام‌گرفته است. داده‌های موردنیاز از پایگاه اطلاعاتی «نمایه استنادی علوم جهان اسلام» استخراج‌شده‌اند. جامعه آماری تعداد 395 مقاله پایگاه استنادی علوم در حوزه بازیابی اطلاعات است که برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای «بیب اکسل»، «ووس ویور» و «اکسل» استفاده شد. «رحمت‌الله فتاحی» با 11 مقاله و 16 استناد بیشترین تعداد مقاله و استناد را داشت. 72/77 درصد مقالات به‌صورت مشارکتی و رویکرد دونویسندگی با 154 مقاله بیشترین رویکرد هم‌نویسندگی بوده است. در تألیف مقالات 626 نویسنده مشارکت داشتند که 923 بار در مقاله‌های مختلف تکرار شدند. بزرگ‌ترین شبکه هم‌نویسندگی شامل 27 نویسنده است. «نجلا حریری»، «فریده عصاره» و «سعید رضایی شریف‌آبادی» به ترتیب بالاترین امتیاز را ازنظر مرکزیت رتبه، بینابینی و نزدیکی داشتند. کلیدواژه‌های «بازیابی اطلاعات»، «موتورهای جستجو» و «اینترنت» پرتکرارترین کلیدواژه‌ها بودند. زوج‌های هم واژگانی «جامعیت-دقت بازیابی»، «اینترنت-موتورهای جستجو» در رده اول و دوم پرتکرارترین زوج‌های هم واژگانی قرار داشتند. خوشه‌بندی موضوعی مقالات این حوزه حاکی از وجود هشت خوشه موضوعی، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات»، «ذخیره و بازیابی در نظام‌های اطلاعات»، «رفتار اطلاعاتی»، «نمایه‌سازی»، «مدیریت اطلاعات و علم‌سنجی»، «موتورهای جستجو»، «جامعیت و مانعیت» و «سواد اطلاعاتی» بود. استقبال از رویکرد هم‌نویسندگی در تولید آثار علمی حوزه بازیابی اطلاعات نشان‌دهنده تمایل نویسندگان به تألیف پژوهش‌های مشترک است و نویسندگان این حوزه باید تلاش بیشتری برای تولید مقالات باکیفیت داشته باشند تا میزان اثرگذاری و استنادپذیری آن‌ها بیشتر شود. بزرگ‌ترین خوشه این حوزه، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات» است که نشان‌دهنده اهمیت این موضوع در حوزه بازیابی اطلاعات است و کوچک‌ترین خوشه، «سواد اطلاعاتی» است که لازم است پژوهش‌های بیشتری در این زمینه انجام شود. این مطالعه ضمن دادن تصویری کلان از پژوهش‌های بازیابی اطلاعات در ایران، الگویی برای ترسیم ساختار علمی حوزه‌های مشابه فراهم می‌کند و به سیاست‌گذاران پژوهش در این حوزه در اتخاذ تصمیم برای مدیریت تحقیق در این حوزه کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Information Retrieval in Iran: a Scientometric Study and Scientific Visualization

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Khasseh 1
  • Heidar Mokhtari 1
  • Mahere Asheghi Moaf 2

1 Associate Professor, Department of Knowledge and Information Science, Payame Noor University, I.R. of Iran

2 MA in Knowledge and Information Science, Payame Noor University, I.R. of Iran

چکیده [English]

Nowadays, bibliometrics has been an interdisciplinary field with all scientific fields as its scope. The present study is related to the scientometric study of articles in information retrieval produced in Iran from the beginning of the topic in Persian papers to 2019. This research was an applied research which has been done using scientometric techniques such as citation analysis and co-word analysis. The data required for this research have been extracted from the "Islamic World Science Citation" database. The statistical population was 395 articles in the field of information retrieval, which was analyzed using "BibExcel," "VOSviewer," and " Excel" software packages. Some inconsistencies in author names and keywords have been tried to be unified. There was an increasing trend in published papers and received citations. Highly-cited and most influential authors in the field are well-known in the field. "Rahmatullah Fattahi" is in the first place with 11 articles and 16 citations. 77.72% of the articles have been authored in groups (two or more authors) and the two-authored approach with 154 articles has the most co-authorship approach. Six hundred twenty-six authors participated in writing the articles, which were repeated 923 times in various articles. The largest co-authorship network consists of 27 nodes (authors). "Najla Hariry," "Farideh Osareh," and "Saeed Rezaei Sharifabadi" have the highest score in terms of the centrality of rank, intermediate, and closeness among other researchers, respectively. The keywords "information retrieval," "search engines" and "internet" were the most frequently used keywords in the field of information retrieval. The word pairs of "recall - retrieval accuracy" and "Internet - search engines" were the first and second most frequent pairs of co-occurring-word pairs, respectively. Thematic clustering of articles in this field indicates the existence of eight subject clusters: "search, processing and evaluation information," "Storage and retrieval in information systems," "information behavior," "indexing," "information management and Scientometrics," "search engines," "precision and recall" and "information literacy." Co-authorship network showed that authors in the field tended to author with collaborating each other. Considerable items on information retrival have been published in Persian The acceptance of the co-authorship approach in the production of scientific works in information retrieval indicates the willingness of authors to write co-authored research. However, considering that 54.9% of the authors of this study did not receive the H index, the authors should make more efforts to produce quality articles. The largest cluster of this research is the "search, processing and evaluation information" cluster, which indicates the importance of this issue in information retrieval, and the smallest cluster is the "information literacy" cluster, which needs further research in this research field. The study helps authors identify hot topics and highly-considered subjects in information retrieval and provide a pattern for conducting scientometric analyses in similar fields.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scientometrics
  • Information Retrieval
  • Islamic Science Citation Center
  • Iran
آقایی میرک‌آباد، اعظم.، غائبی، امیر.، کربلایی آقاکامران، معصومه. (1393). ارزیابی رابط کاربر موتورهای جستجوی فارسی: دیدگاه دانشجویان ارشد الزهرا (س). فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و ساماندهی اطلاعات، 25(4)، 101-113.
ابراهیم‌زاده، صنم.، رضایی‌شریف آبادی، سعید.، کربلایی آقاکامران، معصومه. (1398). بررسی وضعیت تولیدات علمی و ترسیم نقشه هم‌رخدادی واژگان حوزه رفتار اطلاع‌یابی مشارکتی بر اساس مقالات نمایه شده در پایگاه وب علوم. پژوهشنامه علم‌سنجی 5(1)، 185-202.
جعفری پاورسی، حمیده؛ حریری، نجلا؛ علیپورحافظی، مهدی؛ باب‌الحوائجی، فهیمه.، خادمی، مریم. (1398). نمایه‌سازی ماشینی مدارک حوزه بازیابی اطلاعات با استفاده از متن‌کاوی در نرم‌افزار «رپیدماینر». فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، 35(2) 1398، 349-374.
حاضری، افسانه.، مکی‌زاده، فاطمه.، بیک خورمیزی، فرزانه. (1395). تحلیل هم واژگانی مقالات مستخرج از پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 2(4)، 49-62.
حیدری، غلام‌رضا.، مختارپور، رضا.، زوارقی، رسول. (1399). ساختار نویسندگی و هم‌نویسندگی مطالعات علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران: وضعیت حضور و نفوذ در خارج از مرزها. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 23(3). 62-90.
خاصه، علی‌اکبر.، بانگ‌آور، محبوبه.، قاضی‌زاده، حمید.، مختاری، حیدر. (1399). یک دهه فعالیت فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (1396-1387): تحلیل کتاب‌سنجی و دیداری‌سازی برونداد علمی. پژوهشنامه علم‌سنجی، 7(1). 53-76.
خاصه، علی‌اکبر.، سلامی، مریم. (1393). تحلیل محتوای دو دهه پژوهش در حوزه بازیابی اطلاعات. فصلنامه مدیریت اطلاعات و دانش‌شناسی، 1(4)، 69-76.
خاصه، علی‌اکبر.، قاضی‌زاده، حمید.، فلاح‌اسطلخ خانی، بنفشه.، مختاری، حیدر. (1399). تحلیل علم‌سنجی یک دهه فعالیت فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات (1388 ـ 1397)، فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 31(2)، 38-50.
خوشیان، ناهید.، میرزائیان، وحید رضا. (1399)، پرکاربردترین عملکردهای پردازش زبان طبیعی در حوزه علم کتابداری و اطلاع‌رسانی، فصلنامه مطالعات دانش‌شناسی، 6(23)، 117-151.
دانش، فرشید. (1399). کشف و دیداری‌سازی الگوهای برجسته، روابط پنهان و گرایش‌های موضوعی سازمان‌دهی دانش. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۶ (۲)، 469-500.
دانش، فرشید.، نعمت‌اللهی، زهرا. (1399). خوشه‌بندی مفاهیم و رویدادهای نوپدید سازمان‌دهی دانش. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 23(2)، 53-85.
رسولی، بهروز.، اسدی، سعید. (1395). بازیابی اطلاعات جغرافیایی در محیط وب: مروری برنوشته‌ها و ترسیم مدل مفهومی، فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 27(4)، 105-126.
سادات فخر، علی. (1398). مدیریت اطلاعات و علم‌سنجی پیش‌نیاز تمدن سازی نوین اسلامی. فصلنامه مدیریت دانش اسلامی، 1(1)، 113-149.
سهیلی، فرامرز.، خاصه، علی‌اکبر.، کرانیان، پریوش. (1397). روند موضوعی مفاهیم حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات. 29(2)،171-190.
سهیلی، فرامرز.، شعبانی، علی.، خاصه، علی‌اکبر. (1395). ساختار فکری دانش در حوزه رفتار اطلاعاتی: مطالعه هم واژگانی. مجله تعامل انسان و اطلاعات، 3(4)، 21-36.
شهیدی مقدم، عاطفه. (1398). تحلیل علم‌سنجی مقالات منتشرشده در مجله «مدیریت اطلاعات سلامت». پایان‌نامه کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، واحد تنکابن.
عصاره، فریده.، سهیلی، فرامرز.، منصوری، علی. (1393). علم‌سنجی و دیداری‌سازی اطلاعات. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
علیپور، محمد.، درودی، نرگس. (1389). خوشه‌بندی اطلاعات. فصلنامه کتاب، 21(2)، 160-185.
غائبی، امیر.، خسروی، فریبرز.، مالمیر، آزیتا. (1390). وضعیت بازیابی اطلاعات در دو پایگاه نمایه و نما و سنجش اثربخشی استفاده از واژگان کنترل‌شده در نمایه‌سازی این دو پایگاه، فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (ویژه‌نامه علم‌سنجی و وب‌سنجی)، 17(2)، 247-262.
مختارپور، رضا.، حیدری، غلام‌رضا.، زوارقی، رسول. (1398). تحلیل ساختار فکری مدارک علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران (1970-2016)؛ مطالعه استنادی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 35(1). 233-160.
مرادی، خدیجه.، غائبی، امیر.، کربلایی آقا کامران، معصومه. (1398). بررسی دیدگاه‌های مطرح در بازیابی اطلاعات و تبیین دیدگاه نوین: دیدگاه نشانه‌شناسی. تعامل انسان و اطلاعات، 6(2)، 48-56.
مرتضایی، لیلا. (1380). مسائل زبان و خط فارسی در ذخیره‌سازی و بازیابی اطلاعات. فصلنامه اطلاع‌رسانی، 17(1 و 2)، 2-7.
مصطفوی، اسماعیل.، عصاره، فریده.، توکلی زاده‌راوری، محمد. (1397). شناسایی ساختار محتوایی مطالعات علم اطلاعات و دانش‌شناسی بر اساس واژگان و مفاهیم مقالات آن در پایگاه اطلاعاتی وب آوساینس (2009-2013). پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. 33(3)، 1285-1314.
معتمدی، فاطمه. (1380)، بازخورد و نظام‌های بازیابی اطلاعات، علوم اطلاع‌رسانی، 18(3)، 1 ـ 16.
ملک محمدی، سعید.، حاجی زین‌العابدینی، محسن. (1395). تحلیل استنادی مقالات دو فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات کتابداری ایران. علم‌سنجی کاسپین، 3(2)، 38-47.
موسوی‌زاده، مریم.،نوروزی چاکلی، عبدالرضا.، پور نقی، رؤیا. (1399). شناسایی مؤلفه‌های تحلیل اطلاعات در نظام‌های بازیابی، بر اساس فنون مصورسازی اطلاعات در علم‌سنجی: مرور نظام‌مند. پژوهشنامه علم‌سنجی، زود آیند، 10.22070/rsci.2020.5321.1367
Belmonte, JL; Robles, AS; Guerrero, AJ and Gonzalez, MP. (2020). Machine learning and big data in the impact literature: A bibliometric review with scientific mapping in web of science. Symmetry Journal, 12(4), 495-504; doi:10.3390/sym12040495.
Bjorneborn L. (2017). Three key affordances for serendipity: Toward a framework conneciting environmental and personal factoes in serendipitous encounters. Journal of dicumentation, 73(5), 1053-108.
Chowdhary, P. (2020). Information Retrieval. Fundamentals of Artificial Intelligence, Springer (pp.557-602).
Demir, A., Budur, T., Omer, H. M., & Heshmati, A. (2021). Links between knowledge management and organisational sustainability: does the ISO 9001 certification have an effect? Knowledge Management Research & Practice, 1-14.
Ding, Y, Chowdhury, G., and Foo, S. (2001). Bibliometric cartography of information retrieval research by using coword analysis. Information Processing and Management, 37(6), 817-842.
Fortunato, A., Bergstrom, C. T., Börner, K, Evans, J. A., Helbing, D., Milojević, S., Petersen, A. M., Radicchi, F., Sinatra, R., Uzzi, B. & Vespignani, A. (2018). Science of Science. Science, 359, eaao0185.
Guo, J., Fan, Y., Pang, L., Yang, L., Ai, Q., Zamani, H., ... & Cheng, X. (2020). A deep look into neural ranking models for information retrieval. Information Processing & Management, 57(6), 102067.
Joby and Head (2020). Expedient information retrieval system for web pages using the natural language modeling. Journal of Artificial Intelligence and Capsule Networks, 2, 100- 110.
Mittal, Rekha (2011). Library and information science research trends in India. Annals of Library and Information Studies. 58, 319-325.
Mokhtari, H., Barkhan, S., Haseli, D. & Saberi, MK. (2020). A bibliometric analysis and visualization of the Journal of Documentation: 1945–2018. Journal of Documentation, 77 (1), 69-92.
Mokhtarpour, R. & Khasseh, AA. (2020). Twenty-six years of LIS research focus and hot spots, 1990-2016: A co-word analysis. Journal of Information Science, 1-15.Doi:10.1177/0165551520932119.
Nwone, S. A., & Mutula, S. M. (2020). Active and passive information behaviour of the professoriate: A descriptive comparative pattern analysis. South African Journal of Information Management, 22(1), 1-12.
Oliveira, Silvana Roque, Catarina Moreira, José Borbinha, and María Ángeles Zulueta Garcia. "Thematic Identification of'Little Science': Trends in Portuguese IS&LS Literature by Controlled Vocabulary and Co-Word Analysis." arXiv preprint arXiv:1501.05138 (2015)
Olmeda-Gomez, C; Ovalle-Perandones, MA; Perianes-Rodriguez, A. (2017). Co-word analysis and thematic landscapes in Spanish information science literature, 1985– 2014. Scientometrics, 113(1), 195-217. DOI: 10.1007/s11192-017-2486-8.
Qiu, D., Jiang, H., & Chen, S. (2020). Fuzzy Information Retrieval Based on Continuous Bag-of-Words Model. Symmetry, 12(2), 225
Sahoo, B. & Kumar, A. (2020). Web indexing and its usefulness in information management and retrieval process: A discussion. International Journal of Information Dissemination and Technology, 10(1), 35-39.
Shan, N. S. (2016). Review of Indexing Techniques Applied in Information Retrieval. Pakistan Journal Of Engineering, Technology & Science, 5(1), 27-47.
References [in Persian]
Aghaei Mirakabad, Azam; Ghaebi, Amir; Karbalaei Agha Kamran, Masoumeh (2013). Evaluation of the user interface of Persian search engines: the perspective of senior students of Al-Zahra (S). Quarterly Journal of National Library and Information Studies, 25(4), 101-113. [in Persian]
Alipour, Mohammad; Doroodi, Narges (2009). Information clustering. Book Quarterly, 21(2), 160-185. [in Persian]
Danesh, Farshid; Nematullahi, Zahra (2019). Clustering of emerging concepts and events of knowledge organization. Library and Information, 23(2), 53-85. [in Persian]
Danesh, Farshid (2019). Discovering and visualizing outstanding patterns, hidden relationships and thematic trends of knowledge organization. Journal of information processing and management, 36 (2), 469-500. [in Persian]
Ebrahimzadeh, Sanam; Rezaei Sharifabadi, Saeed; Karbalaei Agha-Kamran, Masoumeh (2018). Investigating the status of scientific productions and drawing a co-occurrence map of words in the field of cooperative information seeking behavior based on articles indexed in the science web database. Journal of Scientific Research 5(1), 185-202. [in Persian]
Ghaebi, Amir; Khosravi, Fariborz; Malmir, Azita (2011). The status of information retrieval in the two databases of index and view and measuring the effectiveness of the use of controlled words in indexing these two databases, Quarterly Journal of Information Research and Public Libraries (Scientific and Web-metrics Special), 17 (2), 247-262. [in Persian]
Hazeri, Afsaneh; Mekizadeh, Fatemeh; Beykhormizi, Farzaneh. (2015). Synonymous analysis of articles extracted from master theses of information science and epistemology. Journal of Scientific Research, 2(4), 49-62. [in Persian]
Heydari, Gholam Reza; Mokhtarpour, Reza; Zavaraghi, Rasool (2019). The structure of authorship and co-authorship of Iran's information science and epistemology studies: the status of presence and influence outside the borders. Library and Information Quarterly, 23(3). 62-90. [in Persian]
Jafari Powersi, Hamideh; Hariri, Najla; Alipourhafezi, Mehdi; Bab al-Hawaeji, Fahimeh; Khademi, Maryam (2018). Machine indexing of information retrieval documents using text mining in "Rapidminer" software. Scientific Research Quarterly of Iran Science and Information Technology Research Institute, 35(2) 2018, 349-374. [in Persian]
Khaseh, Ali-Akbar; Bang Avar, Mehbobeh; Ghazizadeh, Hamid; Mokhtari, Heidar (2019). A decade of quarterly activity of information research and public libraries (1387-1396): bibliometric analysis and visualization of scientific output. Research Journal of Science, 7(1). 53-76. [in Persian]
Khaseh, Ali Akbar; Salami, Maryam (2013). Content analysis of two decades of research in the field of information retrieval. Information Management and Science Quarterly, 1(4), 69-76. [in Persian]
Khase, Ali-Akbar; Ghazizadeh, Hamid; Falah Astalakh Khani, Banafsheh; Mokhtari, Heidar (2019). Scientometric analysis of a decade of activities of the National Library and Information Organization Studies Quarterly (1397-1388), National Library and Information Organization Studies Quarterly, 31(2), 38-50. [in Persian]
Khushian, Nahid; Mirzaeian, Vahidreza (2019), The most used functions of natural language processing in the field of library and information science, Scientific Studies Quarterly, 6(23), 117-151. [in Persian]
Mukhtarpour, Reza; Heydari, Gholam Reza; Zavaraghi, Rasool (2018). Analysis of the intellectual structure of Iran's information science and epistemology degrees (1970-2016); Reference study. Journal of information processing and management, 35(1). 160-233. [in Persian]
Moradi, Khadijeh; Ghaebi, Amir; Karbalaei Agha Kamran, Masoumeh (2018). Examining the views raised in information retrieval and explaining the new point of view: the semiotics point of view. Human and Information Interaction, 6(2), 48-56. [in Persian]
Mortezaei, Leila (2008). Persian language and script issues in information storage and retrieval. Information Quarterly, 17(1, 2), 7-2. [in Persian]
Mustafavi, Ismail; Osareh, Farideh; Tavakolizadeh-Ravari, Mohammad (2017). Identifying the content structure of information science and epistemology studies based on the vocabulary and concepts of its articles in the Web AoScience database (2013-2009). Information processing and management research paper. 33(3), 1314-1285. [in Persian]
Motamedi, Fatemeh (2001), feedback and information retrieval systems, Information Sciences, 18(3), 16-1. [in Persian]
Malek Mohammadi, Saeed; Haji Zeinol Abedini, Mohsen (2015). Citation analysis of articles in two scientific-research quarterly journals of library studies in Iran. Caspian Science, 3(2), 38-47. [in Persian]
Mousavizadeh, Maryam; Nowroozi Chakoli, Abdolreza; Pournaghi, Roya (2019). Identification of information analysis components in retrieval systems, based on information visualization techniques in scientometrics: a systematic review. Research Journal of Science, Zodayand, 10.22070/rsci.2020.5321.1367 [in Persian]
Osareh, Farideh; Soheili, Farmarez; Mansouri, Ali (2013). Scientometrics and visualization of information. Isfahan: University of Isfahan. [in Persian]
Rasouli, Behrouz; Asadi, Saeed (2015). Retrieving geographic information in the web environment: a review of the literature and drawing a conceptual model, Quarterly Journal of National Library Studies and Information Organization, 27(4), 105-126. [in Persian]
Sadat Fakhr, Ali (2018). Information management and scientometrics are prerequisites for modern Islamic civilization. Islamic Knowledge Management Quarterly, 1(1), 113-149. [in Persian]
Soheili, Farmarez; Khaseh, Ali-Akbar; Karanian, Parivash (2017). Thematic process of concepts in the field of information science and epistemology of Iran based on co-occurrence analysis of words. Quarterly journal of national library studies and information organization. 29(2), 171-190. [in Persian]
Soheili, Farmarez; Shabani, Ali; Khaseh, Ali Akbar (2015). Intellectual structure of knowledge in the field of information behavior: study of synonyms. Journal of Human and Information Interaction, 3(4), 21-36. [in Persian]
Shahidi Moghadam, Atefeh (2018). Scientometric analysis of articles published in "Health Information Management" magazine. Master's thesis in information science and epistemology, Payam Noor University, Tonkabon branch. [in Persian]