مطالعه علم ‏سنجی جایگاه کشورهای خاورمیانه در جغرافیای سیاسی اطلاعات

شقاقی, علی; اسدی, سعید; شرفی, علی

doi:10.22054/jks.2018.32107.1178

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه تهران، کتابدار، نهاد کتابخانه‌های عمومی، تهران، ایران

² استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌‏شناسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

³ دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‏‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

https://doi.org/10.22054/jks.2018.32107.1178

چکیده

هدف این پژوهش مطالعه جایگاه کشورهای خاورمیانه و تعیین کشورهای قدرتمند اطلاعاتی، وابسته و ضعیف آن‌ها بر اساس چارک تولیدات علمی و همکاری‏های علمی در جغرافیای سیاسی اطلاعات بود.این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و از نوع علم‏سنجی بود که با روش‏های اسنادی و تحلیل محتوا انجام شده است. جامعه پژوهش 16 کشور خاورمیانه بود که بر اساس تولیدات علمی و همکاری‏های علمی منطقه‏ای و فرامنطقه‏ای از سال 2008-2017 موردمطالعه قرارگرفته‏اند. داده‌ها از پایگاه‏های اطلاعاتی اسکوپوس، بانک جهانی و سایت مرکز آمار فلسطین استخراج و برای تجزیه‌وتحلیل آن‌ها از نرم‏افزارهای اکسل و اس‏پی‏اس‏اس استفاده شده است.بر اساس یافته‏ها به ترتیب کشورهای ترکیه، عربستان، ایران و مصر در جایگاه اول تا چهارم در جغرافیای سیاسی اطلاعات خاورمیانه قرار دارند و با اختصاص دادن بالای 75 درصد چارک (3Q) شاخص‌ها به خود جزو کشورهای قدرتمند اطلاعاتی محسوب می‏شوند. کشورهای رژیم صهیونیستی، قطر، امارات، اردن، عمان، کویت، عراق و فلسطین به ترتیب در جایگاه پنجم تا دوازدهم خاورمیانه قرار دارند و با اختصاص دادن 25 تا 50 درصد چارک (2Q) شاخص‌ها به خود جامعه کشورهای وابسته را تشکیل می‏دهند؛ و چهار کشور لبنان، بحرین، یمن و سوریه در جایگاه سیزدهم تا شانزدهم جغرافیای سیاسی اطلاعات خاورمیانه قرار دارند و با کسب 25 درصد چارک (1Q) شاخص‌ها کشورهای ضعیف خاورمیانه را تشکیل می‏دهند. همچنین یافته‏ها نشان داد میان جایگاه کشورهای قدرتمند اطلاعاتی، وابسته و ضعیف (بین چارک اول، دوم و سوم) خاورمیانه در جغرافیای سیاسی اطلاعات فاصله و شکاف عمیقی وجود دارد.ارزش این پژوهش در تعیین کشورهای قدرتمند اطلاعاتی، وابسته و ضعیف خاورمیانه در جغرافیای سیاسی اطلاعات به لحاظ نو‏آوری و نکته آغازی و موجب جلب‌توجه سیاست‏مداران، پژوهشگران و متخصصان حوزه‏های علم اطلاعات و دانش‏شناسی، علم‏سنجی، علوم سیاسی، علوم ارتباطات، مدیریت و جامعه‏شناسی برای انجام پژوهش‏های بهتر در زمینه جغرافیای سیاسی اطلاعات و مشخص نمودن مؤلفه‏های آن بود.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.29808243.1396.4.13.1.1

عنوان مقاله [English]

A Scientometric Study of the Place of Middle Eastern Countries in the Geopolitics of Information

نویسندگان [English]

Ali Shaghaghi ¹
Saeid Asadi ²
Ali Sharafi ³

¹ Master's Degree in Knowledge and Information Science, University of Tehran, Librarian, Public Libraries Institution, Tehran, Iran

² Assistant Professor, Knowledge and Information Science Department,, Shahed University, Tehran, Iran

³ Ph.D. Student Knowledge and Information Science, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Aim: The aim of this research is to study the place of Middle Eastern countries and to determine the informationally powerful, dependent, and weak states, based on the scientific production and cooperation quartile, in the geopolitics of information.
Method: This research is a scientometric one and objectively applied which has been conducted using documentary methods and content analysis. The research community consists of 16 Middle Eastern countries which have been studied based on their regional and trans-regional scientific production and cooperation between the years 2008 and 2017. The data was extracted from the scopus, the world bank and the Palestine center for statistics databases, and Excel and SPSS software were used for the data analysis.
Findings: According to the findings, Turkey, Saudi Arabia, Iran, and Egypt, respectively, are placed the first to fourth in the Middle Eastern geopolitics of information, and by allocating more than 75% of the quartile (Q3) indicators are among the most powerful information countries. The countries, Israel, Qatar, United Arab Emirates, Jordan, Oman, Kuwait, Iraq, and Palestine respectively, are placed fifth to twelfth in the Middle East, and with allocating 25 to 50 percent of the quartile (Q2) indicators make up the community of dependent countries. The four countries of Lebanon, Bahrain, Yemen and Syria, ranked thirteenth to sixteenths in the Middle Eastern geopolitics of information, with assigning 25 percent of the quartile (Q1) indicators form the Middle Eastern weak countries. The findings also show that there is a huge gap between the status of powerful, dependent, and weak Middle Eastern information countries (between the first, second, and third quarters) in the geopolitics of information.
Innovation/ value: The value of this research is in determining the powerful, dependent and weak Middle Eastern information countries in the geopolitics of information in terms of innovation and also in being the beginning point of attracting the attention of politicians, researchers and specialists in fields of information science and knowledge, scientometrics, political science, communication science, management, and sociology to conduct better research in the field of geopolitics of information and to identify its components.

کلیدواژه‌ها [English]

Geopolitics of Information
Scientometrics
Scientific Productions
Scientific Cooperation
Middle Eastern Countries

مراجع

آدمیان، رضا (1390). بررسی اثر میزان توسعه‏یافتگی کشورها بر رویت‏پذیری مقالات هم تألیفی علمی. پایان‏نامه کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‏شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.

اسدی، سعید (1393). سنجش و مصورسازی پراکندگی جغرافیایی ثروت علمی: مفاهیم و کاربردها. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.

اسمیت، آنتونی (1364). ژئوپلیتیک اطلاعات؛ شیوه‏های سلطه‏جویی فرهنگی استعمار در جهان از طریق رسانه‏های همگانی. ترجمه فریدون شیروانی. تهران: صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سروش.

بیگدلی، زاهد؛ و فیروزه زارع‏فراشنبدی (1386). ژئوپلیتیک اطلاعات: مقایسه تطبیقی اخبار و اطلاعات سیاسی روزنامه‌های (آفتاب یزد) و (کیهان) در تیرماه 1385. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 3(9)، 45-72.

حافظ‏نیا، محمدرضا و همکاران (1387). بسیج و ژئوپلیتیک اطلاعات: مقالات برگزیده همایش بسیج و قدرت نرم، ج 3. تهران: پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج، دانشگاه امام صادق.

حیدری‏فر، محمد‏رئوف؛ و سهیلی، فرامرز (1391). جغرافیای سیاسی، جهانی‏شدن و جریان اطلاعات. پژوهش‏نامه کتابداری و اطلاع‏رسانی، 2(2)، 223-244.

داورپناه، محمدرضا؛ و آرمیده، معصومه (1391). اطلاعات و جامعه: (ویرایش دوم با اصلاحات و اضافات). تهران: انتشارات چاپار: دبیزش.

درودی، فریبرز (1388). تعامل سازه‏های مهم ژئوپلیتیک و اطلاعات در جهان معاصر. فصلنامه کتاب 78 (تابستان 88)، 20(2)، 153-176.

دیدگاه، فرشته؛ و دیدگاه، آرزو (1390). بررسی انتشارات علمی کشورهای خاورمیانه در نمایه استنادی علوم اجتماعی طی 30 سال اخیر. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، 26 (3)، 717-736.

رحیمی، ماریه؛ و فتاحی، رحمت‏الله (۱۳۸۶). همکاری علمی و تولید اطلاعات: نگاهی به مفاهیم و الگوهای رایج در تولید علمی مشترک. فصلنامه کتاب، ۷۱ (2)، ۲۳۸-۲۴۵.

ستوده، هاجر (1383). بررسی اثر ماتیو در عملکرد علمی کشورها با تأکید بر خاورمیانه. اطلاع‏شناسی، 2 (2)، 33-54.

شا‏محمدی، محمد (1385). ژئوپلیتیک اطلاعات. فصلنامه علمی تخصصی عملیات روانی، (14)، 24-36.

علی‏بابایی، غلامرضا (1382). فرهنگ سیاسی آرش. تهران: نشر آشیان، چاپ اول.

فاضلی، نعمت‏الله؛ و شمس، ناصر (1383). بررسی نظام مدیریت ارتباطات و مبادلات بین‏المللی علمی و دانشگاهی ایران و غرب. پژوهش و برنامه‏ریزی در آموزش عالی، 10 (3)، 121-163.

مهراد، جعفر؛ و گزنی، علی (1386). قدرت علمی اوپک. رهیافت، (40)، 56-64.

نوروزی چاکلی، عبدالرضا؛ و صمدی، لاله (1393). نمایه‏نامه‏های تخصصی الکترونیکی. تهران: انتشارات سمت، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.

نوروزی‏چاکلی، عبدالرضا؛ حسن‏زاده، محمد؛ نورمحمدی، حمزه‏علی؛ و اعتمادی‏فرد، علی (1388). پانزده سال تولید علم ایران در پایگاه‏های مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) 1993-2007. فصلنامه کتاب، (77)، 175-200.

Allik, j. (2003). The quality of science in Estonia, Latvia and Lithuania after the first decade of independence. Trames, 7(1), 40-52.

Archambault, E. (2010). 30 years in science, secular movements ıin knowledge creation. Canada; USA: Science-Metrix Inc.

Katz, J. S. (1994). Geographic proximity and scientific collaboration.

Kim, Mee-J. (2006). Science and international collaboration, 1995- 2000. Scientometrics, 63(2), 321-339.

Leydesdorff, L. et al. (2013). International Collaboration in Science: the Global Map and the Network, El Professional de la Information, In Press.

Zitt, M. et al. (2003). Potential science-technology spillovers in regions: An insight on geographic co-location of knowledge activities in the EU. Scientometrics, 57 (2), 295-320.

پیوست‏ها

پیوست 1. همکاری‏های علمی منطقه‏ای کشورهای خاورمیانه از سال 2008- 2017

کشورها

روابط همکاری‏های علمی منطقه‏ای

مجموع

اردن

عربستان 1792، امارات 785، مصر 509، ترکیه 329، قطر 296، عراق 275، فلسطین 257، رژیم صهیونیستی 248، عمان 240، لبنان 239، ایران 225، کویت 197، سوریه 128، بحرین 117 و یمن 67 مورد.

3912

امارات

مصر 1360، عربستان 1328، اردن 784، قطر 617، عمان 505، ترکیه 485، ایران 444، لبنان 404، کویت 382، بحرین 241، رژیم صهیونیستی 169، عراق 165، یمن 90، فلسطین 80 و سوریه 63 مورد.

7117

ایران

ترکیه 3623، عربستان 1571، مصر 1293، قطر 657، امارات 444، عراق 383، عمان 305، کویت 268، رژیم صهیونیستی 228، اردن 225، لبنان 205، سوریه 140، فلسطین 107، بحرین 66 و یمن 26 مورد.

4347

بحرین

عربستان 416، مصر 257، امارات 241، قطر 153، کویت 150، عمان 139، اردن 117، لبنان 100، ترکیه 93، عراق 71، ایران 66، یمن 65، رژیم صهیونیستی 33، فلسطین 30 و سوریه 20 مورد.

1951

ترکیه

ایران 3626، عربستان 3019، رژیم صهیونیستی 2135، مصر 1993، قطر 640، امارات 487، عراق 438، فلسطین 367، اردن 331، لبنان 329، کویت 182، عمان 161، سوریه 136، بحرین 92 و یمن 19 مورد.

13955

رژیم صهیونیستی

ترکیه 2113، فلسطین 425، عربستان 392، مصر 270، اردن 247، ایران 227، لبنان 213، امارات 169، قطر 127، کویت 71، عراق 61، عمان 42، بحرین 33، سوریه 24 و یمن 0 مورد.

4414

سوریه

مصر 181، لبنان 161، عربستان 147، ایران 138، ترکیه 136، اردن 129، امارات 64، عراق 60، قطر 40، یمن 38، عمان 36، کویت 33، فلسطین 27، رژیم صهیونیستی 24 و بحرین 20 مورد.

1234

عراق

ترکیه 438، مصر 385، ایران 382، عربستان 341، اردن 278، امارات 167، عمان 132، لبنان 100، بحرین 71، قطر 63، رژیم صهیونیستی 61، یمن 60، سوریه 57، فلسطین 43 و کویت 37 مورد.

2615

عربستان

مصر 21610، ترکیه 3015، اردن 1785، ایران 1569، امارات 1334، قطر 1278، عمان 676، کویت 650، لبنان 621، یمن 506، بحرین 415، رژیم صهیونیستی 391، عراق 341، فلسطین 201 و سوریه 149 مورد.

34541

عمان

عربستان 676، مصر 534، امارات 505، ایران 304، قطر 255، اردن 239، کویت 174، ترکیه 161، بحرین 139، عراق 131، لبنان 104، یمن 88، رژیم صهیونیستی 42، سوریه 36 و فلسطین 25 مورد.

3413

فلسطین

رژیم صهیونیستی 425، ترکیه 366، اردن 258، مصر 201، عربستان 200، ایران 107، امارات 81، لبنان 66، قطر 45، عراق 43، بحرین 30، سوریه 27، عمان 25، کویت 22 و یمن 20 مورد.

1916

قطر

مصر 1393، عربستان 1277، ایران 656، ترکیه 640، امارات 614، لبنان 319، اردن 297، عمان 254، کویت 199، بحرین 153، رژیم صهیونیستی 127، یمن 89، عراق 64، فلسطین 46 و سوریه 40 مورد.

6168

کویت

مصر 964، عربستان 652، امارات 383، ایران 268، قطر 201، اردن 198، ترکیه 182، لبنان 177، عمان 176، بحرین 150، رژیم صهیونیستی 71، یمن 45؛ عراق 37، سوریه 33 و فلسطین 22 مورد.

3559

لبنان

رژیم صهیونیستی 334، ترکیه 158، مصر 138، اردن 118، عربستان 111، ایران 95، امارات 94، سوریه 83، قطر 78، کویت 34، فلسطین 34، بحرین 26، عراق 23، عمان 23 و یمن 14 مورد.

1363

مصر

عربستان 21615، ترکیه 1993، قطر 1396، امارات 1369، ایران 1289، کویت 971، لبنان 655، عمان 532، یمن 519، اردن 508، عراق 385، رژیم صهیونیستی 271، بحرین 256، فلسطین 201 و سوریه 181 مورد.

32141

یمن

مصر 518، عربستان، 509، امارت 90، قطر 89، عمان 88، اردن 68، بحرین 65، عراق 60، کویت 45، سوریه 38، ایران 26، لبنان 23، فلسطین 20، ترکیه 19 و رژیم صهیونیستی 6 مورد.

1664

مجموع

124310

پیوست 2. همکاری‏های علمی فرامنطقه‏ای کشورهای خاورمیانه از سال 2008-2017

کشورها

روابط همکاری‏های علمی فرامنطقه‏ای

مجموع

اردن

آمریکا 3401، انگلستان 1604، آلمان 1418، کانادا 863، مالزی 686، ایتالیا 573، فرانسه 505، اسپانیا 442، ژاپن 391، هندوستان 365، سوئیس 362، یونان 325، روسیه 299، کره جنوبی 281 و چین 279 مورد

11794

امارات

آمریکا 6225، انگلستان 3043، کانادا 2594، هندوستان 1483، استرالیا 1400، آلمان 1316، فرانسه 1291، ایتالیا 940، چین 939، مالزی 822، هلند 687، پاکستان 635، اسپانیا 617، ژاپن 586 و کره جنوبی 556 مورد.

9789

ایران

آمریکا 17761، کانادا 8808، انگلستان 7806، مالزی 7254، آلمان 6337، استرالیا 5897، ایتالیا 4843، فرانسه 4102، اسپانیا 3394، چین 3296، هندوستان 3044، کره جنوبی 2664، هلند 2620، سوئد 2473 و سوئیس 2365 مورد.

82664

بحرین

آمریکا 351، انگلستان 345، هندوستان 223، مالزی 167، فرانسه 145، تونس 139، کانادا 124، آلمان 111، استرالیا 108، هلند 106، ایرلند 103، الجزایر 83، ایتالیا 78، چین 73 و اسپانیا 70 مورد.

2226

ترکیه

آمریکا 26955، انگلستان 10443، آلمان 10310، ایتالیا 8049، فرانسه 7094، اسپانیا 6074، هلند 5072، کانادا 4651، چین 4515، سوئیس 4374، یونان 3897، لهستان 3690، روسیه 3612، ژاپن 3417 و اتریش 3330 مورد.

105483

رژیم صهیونیستی

آمریکا 45810، آلمان 15653، انگلستان 12023، فرانسه 9495، ایتالیا 9439، کانادا 7909، اسپانیا 6240، هلند 5877، سوئیس 5283، استرالیا 4771، چین 4359، روسیه 4136، سوئد 3557، ژاپن 3505 و اتریش 3092 مورد

141149

سوریه

فرانسه 427، آمریکا 397، انگلستان 339، آلمان 331، کانادا 164، ایتالیا 162، استرالیا 146، هندوستان 106، ژاپن 106، چین 92، اسپانیا 91، تونس 88، اتیوپی 78، پاکستان 78 و بلژیک 71 مورد.

2676

عراق

مالزی 2903، انگلستان 1781، آمریکا 1123، استرالیا 589، چین 503، آلمان 455، هندوستان 338، ایتالیا 311، فرانسه 260، سوئد 228، رومانی 184، کانادا 167، روسیه 166، اسپانیا 161 و پاکستان 158 مورد.

9327

عربستان

آمریکا 18443، هندوستان 8622، انگلستان 8228، چین 7826، پاکستان 6825، کانادا 6076، مالزی 5483، آلمان 5249، فرانسه 4341، استرالیا 4140، ایتالیا 3376، اسپانیا 3140، کره جنوبی 3121، تونس 2889 و ژاپن 2398 مورد.

90157

عمان

هندوستان 1357، انگلستان 1159، آمریکا 1111، مالزی 646، آلمان 578، پاکستان 543، کانادا 445، استرالیا 424، فرانسه 356، چین 298، ایتالیا 275، کره جنوبی 246، هلند 221، تونس 216 و ژاپن 191 مورد.

8066

فلسطین

آمریکا 559، مالزی 447، آلمان 433، انگلستان 394، فرانسه 260، ایتالیا 254، مراکش 241، اسپانیا 229، کانادا 222، استرالیا 179، سوئد 170، هلند 169، ژاپن 160، چین 152 و اتریش 150 مورد.

4019

قطر

آمریکا 5458، انگلستان 2721، چین 1581، فرانسه 1523، کانادا 1403، آلمان 1275، ایتالیا 1173، استرالیا 1144، اسپانیا 891، هندوستان 855، کره جنوبی 714، مالزی 705، سوئیس 697، بلژیک 628 و پاکستان 628 مورد.

21396

کویت

آمریکا 2022، انگلستان 885، کانادا 645، هندوستان 496، استرالیا 434، آلمان 307، فرانسه 289، مالزی 267، ایتالیا 221، پاکستان 211، ژاپن 208، چین 205، اسپانیا 180، هلند 176 و برزیل 135 مورد.

6683

لبنان

آمریکا 1454، فرانسه 734، انگلستان 509، ایتالیا 299، کانادا 236، آلمان 185، استرالیا 127، اسپانیا 114، هلند 107، سوئیس 105، بلژیک 87، چین 57، مراکش 57، تونس 57 و سوئد 50 مورد.

4178

مصر

آمریکا 12808، آلمان 6433، انگلستان 5796، ژاپن 4413، کانادا 3633، چین 3009، فرانسه 2872، ایتالیا 2777، هندوستان 2493، اسپانیا 2282، کره جنوبی 2251، مالزی 1613، سوئیس 1551، بلژیک 1550 و پاکستان 1495 مورد.

54976

یمن

مالزی 804، آمریکا 237، انگلستان 146، هندوستان 140، آلمان 130، مراکش 92، فرانسه 81، سودان 65، چین 52، ایتالیا 51، نیجریه 51، هلند 48، کانادا 35، استرالیا 34 و سوئیس 32 مورد.

1998

فصلنامه بازیابی دانش و نظام‌های معنایی

مطالعه علم ‏سنجی جایگاه کشورهای خاورمیانه در جغرافیای سیاسی اطلاعات

مراجع

مراجع

دوره 4، شماره 13
بهمن 1396
صفحه 1-28

مطالعه علم ‏سنجی جایگاه کشورهای خاورمیانه در جغرافیای سیاسی اطلاعات

مراجع

مراجع

دوره 4، شماره 13بهمن 1396صفحه 1-28

دوره 4، شماره 13
بهمن 1396
صفحه 1-28